Enerji Şartı Anlaşması’nda Son Durum

Enerji Şartı Anlaşması (ECT) Nedir?

ECT, 1998 yılında yürürlüğe giren ve enerji sektöründe uzun vadeli uluslararası iş birliğini teşvik etmek amacıyla yasal bir çerçeve oluşturan çok taraflı bir yatırım anlaşmasıdır.

ECT, anlaşmaya taraf olan devletleri, diğer taraf devletlerin yatırımcıları için istikrarlı, adil, elverişli ve şeffaf koşulları teşvik etmek ve oluşturmakla yükümlü kılmaktadır. ECT tarafından sağlanan korumaya hak kazanmak için, yatırımların “Enerji Sektöründeki Ekonomik Faaliyet” ile ilişkili olması gerekmektedir. Uygulamada bu, diğerlerinin yanı sıra;

Petrol ve gaz arama,

Rüzgar, güneş ve hidroelektrik gibi yenilenebilir enerji kaynaklarıyla çalışanlar da dahil olmak üzere enerji üretim tesislerinin inşası ve işletilmesi,

Petrol sondaj kuleleri, petrol rafinerileri ve enerji üretim tesisleri de dahil olmak üzere enerjiyle ilgili tesislerin hizmetten çıkarılması gibi faaliyetleri içermektedir.

Her bir Akit Taraf, bir Akit Taraf ile diğer bir Akit Tarafın yatırımcısı arasında bir yatırımla ilgili olarak ortaya çıkan uyuşmazlıkların uluslararası tahkime sunulmasına koşulsuz olarak rıza gösterir.

Enerji Şartı Anlaşması’nda Şimdiye Kadar Yapılan Değişiklikler

2017 yılından bu yana, ECT’nin modernize edilmiş bir metninin müzakere edilmesi ve kabul edilmesine ilişkin görüşmeler devam etmektedir. 24 Haziran 2022 tarihinde, Akit Tarafların modernize edilmiş metin üzerinde prensipte anlaşmaya vardıkları açıklanmıştır. Enerji Şartı Sekretaryası tarafından açıklandığı üzere, önerilen değişiklikler şunları içermektedir:

ECT (Enerji Şartı) ile iklim değişikliği üzerine yasal bağlayıcılığı olan Paris Anlaşması arasındaki uyum, örneğin AB ve İngiltere’nin, mevcut yatırımlar da dahil olmak üzere fosil yakıtla ilgili yatırımları ECT kapsamındaki yatırım korumasından çıkarmayı tercih etmeleriyle sağlanmaktadır. Söz konusu çıkarma, mevcut ECT kapsamında 20 yıl yerine 10 yıl sonra gerçekleşmektedir.
Bir bölgesel ekonomik entegrasyon örgütüne (örneğin AB gibi) üye olan bir Sözleşmeli Tarafın yatırımcısı, aynı bölgesel ekonomik entegrasyon örgütüne üye diğer bir Sözleşmeli Tarafa karşı yatırımcı-devlet tahkim talebinde bulunamaz. Bu duruma “AB içi tahkim” denir ve yasaklanmıştır.
Anlaşma kapsamında “yatırım” ve “yatırımcı” için daha dar bir tanım öngörülmüştür. “Yatırım” belirli özellikleri yerine getirmelidir, örneğin sermaye taahhüdü, kazanç veya kar beklentisi, belirli bir süre için yapılması veya risk üstlenmeyi içermesi gibi. “Yatırımcı” yatırıma ev sahipliği yapan Akit Taraf’ın vatandaşlığına veya kalıcı ikametine sahip olamaz ve yatırımı yapılan devlette önemli bir iş faaliyeti yürüttüğünü göstermelidir.
ECT’nin adil ve eşit muamele (“FET”) standardının ihlalini oluşturan önlemlerin bir listesini içeren bir hüküm, yatırımcının meşru beklentilerini ortaya çıkaran durumların bir açıklamasını içermelidir.
Anlaşmanın kamulaştırma hükmünün dolaylı kamulaştırmaları da kapsadığının açıklığa kavuşturulması ve bu bağlamda dolaylı kamulaştırma olarak değerlendirilemeyecek tedbir türlerinin belirlenmesi.
Anlaşmanın taahhütlerin yerine getirilmesine ilişkin hükmünün, yani şemsiye maddesinin, yalnızca hükümet otoritesi kullanılarak yapılan belirli yazılı taahhüt ihlallerine uygulandığını belirten hüküm.

Enerji Şartı Anlaşması’ndan Çekilme Niyetlerini Açıklayan Akit Taraflar

Almanya, Slovenya, Polonya, Hollanda, Fransa, İspanya ve Lüksemburg bu yönde açıklamalar yapmıştır. Avusturya’nın da çekilmeyi düşündüğü belirtilmektedir.

Resmi olarak, Enerji Şartı Anlaşması’nın (ECT) Depoziteri Portekiz, aşağıdaki tarihlerde yürürlüğe girecek olan ECT’den çekilmeye ilişkin üç yazılı bildirimin alındığını teyit etti:

Fransa: 8 Aralık 2023

Almanya: 21 Aralık 2023

Polonya: 29 Aralık 2023

ECT’nin 47(3) maddesine göre, çekilmenin yürürlüğe girdiği tarihte anlaşma kapsamındaki tüm yatırımlar 20 yıl boyunca korumadan yararlanmaya devam edecektir.

Akit Taraflar, çekilme niyetlerini açıklarken çeşitli nedenler göstermişlerdir. Nedenler genel olarak ECT’nin iklim değişikliği ile mücadele kabiliyetlerini engellediği şikayetleri etrafında yoğunlaşmaktadır. Benzer şekilde, AB Üye Devletleri aleyhine verilen yaklaşık bir milyar avro değerindeki ECT tahkim kararları bulunmaktadır – bu rakam hala artmaktadır ve AB Üye Devletleri, bu durumu mümkün olduğunca sınırlamak istemektedir.

14 Şubat 2023 tarihinde Genel Sekreter Avrupa Parlamentosu’na, Enerji Şartı Anlaşması’nın (ECT) modernizasyonunun sonuçlarına ilişkin Parlamento kararına yönelik bazı açıklamalar iletti

Hükümetlerarası İklim Değişikliği Paneli, iklim değişikliğinin azaltılmasına ilişkin 2022 tarihli raporunda ECT’nin ‘iklim değişikliğinin azaltılması önünde ciddi bir engel’ olduğundan bahsetmemiştir. Aksine, raporda ECT’nin modernizasyonu, iklim değişikliğini de içeren devam eden reform süreçlerinin bir parçası olarak değerlendirilmektedir. Modernize edilmiş ECT, Paris Anlaşması’na ilişkin bağımsız bir hüküm (ilgili hak ve yükümlülükleri yeniden teyit eden) ve Paris Anlaşması’nın temelini oluşturan ‘Ortak Fakat Farklılaştırılmış Sorumluluklar’ ilkesine dayanan bir esneklik mekanizması getirmektedir.

Avrupa Komisyonu Ekim 2022’de, değişikliklerin ECT’yi AB’nin modern yatırım koruma standartları ve Paris Anlaşması da dahil olmak üzere enerji ve iklim hedefleriyle etkin bir şekilde uyumlu hale getireceğini kabul etti.

Kararda da belirtildiği üzere, AB Üye Devletlerinin fosil yakıtları koruyan ve yatırım tahkimini (ISDS) içeren birçok ikili yatırım anlaşması (BITs) bulunmaktadır; ayrıca AB’nin yeni uluslararası yatırım anlaşmaları (CETA gibi) fosil yakıtları dışlamamakta ve Paris Anlaşmasına ilişkin bir hüküm içermemektedir. Eğer uyum amacıyla AB ve Üye Devletleri bu anlaşmaları gözden geçirmek yerine onlardan çekilmek zorunda kalırsa, ‘temiz enerjide küresel yatırımların hızlanması’ nasıl korunacaktır?

ECT sadece bir yatırım koruma anlaşması olmayıp, Azerbaycan ve Türkmenistan gibi DTÖ üyesi olmayan bazı ülkelerle ticaret hükümleri ve ilgili transit hükümleri (Ukrayna ile Ortaklık Anlaşması ve Azerbaycan ile Ortaklık Anlaşması’na yansıtılmıştır) içermektedir.

AB’nin modernize edilmiş ECT’nin kabulünü ertelemesi, (i) ECT’nin AB içinde geçerli olmadığının açıkça teyit edilmemesi (modernize edilmiş ECT’de yer alan açık bağlantı kesme maddesi); (ii) AB üyesi olmayan Akit Tarafların ECT yükümlülüklerini Paris Anlaşması ile daha iyi uyumlu hale getirmelerinin yasaklanması ve (ii) yatırım korumasının AB’deki yeni fosil yakıt yatırımlarına genişletilmesi (modernize edilmiş ECT 15 Ağustos 2023’ten sonra yapılan fosil yakıt yatırımlarını korumayacakken) ile sonuçlanmaktadır.

Yenilenebilir enerji yatırımcıları anlaşma korumasına güvenmeye devam ediyor: ECT kapsamındaki yatırım davalarına ilişkin güncellenmiş istatistikler

Enerji Şartı Sekretaryası, Enerji Şartı Anlaşması (ECT) kapsamında yatırım tahkim davalarıyla ilgili yeni istatistikleri; bilinen ECT temelli yatırım tahkim davalarının toplam sayısının 158’e ulaştığını ortaya koymaktadır. Bu davalardan %59’u yenilenebilir enerji üretimiyle ilgilidir. Güneş enerjisi üretimi, tüm davaların en fazla görüldüğü alt sektör olarak öne çıkmaktadır (%38). Anlaşma kapsamında görülen tüm yatırım anlaşmazlıklarının yarısından fazlası küçük veya orta ölçekli işletmeler tarafından başlatılmıştır (%55).

Daha fazla okuma için:

Clarifications on the resolution of the European Parliament on the outcome of the modernisation of the Energy Charter Treaty

Renewable energy investors continue to rely on treaty protection: updated statistics on Investment cases under the ECT

Energy Charter Treaty – Recent Developments(Gibson Dunn) ||

Written notifications of withdrawal from the Energy Charter Treaty ||

Germany denies advantages of Part III under Article 17 of the ECT