TAHKİM NEDİR? GEÇMİŞİ VE BUGÜNÜ
1. TAHKİM NEDİR?
Tahkim, hukuki uyuşmazlıkların devlet mahkemeleri dışında, bir veya tarafların kararlaştırdığı sayıda üçüncü kişilerce yani hakemlerce bağlayıcı şekilde çözülmesi yöntemidir. Hakemin bir uyuşmazlığı karara bağlama yetkisi tarafların rızasına bağlıdır.
Tahkim, alternatif bir uyuşmazlık çözüm yöntemidir. Arabuluculuk veya uzlaştırmadan farklı olarak, tahkim yargılaması nihai, bağlayıcı ve icra edilebilirdir. Tahkim yargılaması kararın verilmesiyle sona erer. Sadece kanunda sayılan sınırlı sayıda iptal sebeplerinden birinin varlığı hâlinde, hakemin verdiği kararın esasına girilmeden görülen iptal davası neticesinde kararın iptali söz konusu olabilir.
Türk hukukunda, yabancılık unsuru içeren uyuşmazlıklarda tahkime uygulanacak kanun 4686 sayılı Milletlerarası Tahkim Kanunu (“MTK”) iken, yabancılık unsuru bulunmayan tahkim yargılamalarında 6100 Sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu (“HMK”) uygulanmaktadır.
Özel kuruluşlar arasındaki ticari ilişkilerden doğan uyuşmazlıkların görüldüğü ticari tahkim, özel kişi yatırımcılar ile devletler arasında çıkan uyuşmazlıkların görüldüğü yatırım tahkimi ve devletler arasında çıkan uyuşmazlıkların görüldüğü devletlerarası tahkim en sık karşılaşılan tahkim türleridir.
Tahkim ad hoc tahkim veya kurumsal tahkim prosedürlerince yürütülebilir. Ad hoc tahkim, taraflarca kararlaştırılan kurallar veya ulusal/uluslararası hukuk kuralları çerçevesinde yetkilendirdikleri hakem veya hakem kurulu tarafından yürütülür. Kurumsal tahkim de ise, bir tahkim merkezi tarafından sağlanan kurallara uygun olarak tahkim yargılaması yürütülür.
2. TAHKİMİN GEÇMİŞİ
Kökü Eski Yunan, Batı Anadolu, Ege Adaları toplumlarına dayanan tahkim, ilk olarak Antik Yunan ve Roma’da belgelenmiştir. Ortaçağ Avrupa’sında tahkim tüccarlar arasındaki uyuşmazlıkları çözmek için başvurulan popüler bir yöntem hâline gelmiştir. Ardından tahkim, ilk usul hukuku düzenlemelerinde dava yoluna karşı değiştirilemez bir alternatif olmuştur.
18. Yüzyılın sonlarında, devletler arasındaki diplomatik ilişkilerde tahkimi bir uluslararası uyuşmazlık çözümü biçimi olarak kullanan komisyonlar ortaya çıkmıştır. Önemli bir örnek olarak 1794 Jay Anlaşması verilebilir. 1924 Mexico-US General Claims Commission ya da 1981 Iran-US Claims Tribunal daha yakın tarihli, modern yatırım tahkimini etkileyen örnekler olarak verilebilir.
1899 ve 1907 Lahey Barış Konferansları, uluslararası barışı sağlamada önemli bir yöntem olarak tahkimin rolünü vurgulamıştır. Bu kapsamda 1899 yılında Permanent Court of Arbitration(PCA) kurulmuştur. Drago-Porter Konvansiyonu, iki devlet arası bir borç söz konusu olduğunda, borçlu devlete karşı savaş yoluna gidilmesini ancak uluslararası bir tahkim kararına uyulmaması durumuna bağlayarak, devletler arası ilişkilerin kuvvete dayanılarak yürütülmesini sona erdirmiştir.
3. TAHKİMİN BUGÜNÜ
Modern yatırım tahkimi, pek çok sayıda ikili ve çok taraflı yatırım anlaşmasının imzalanmasıyla 20.yüzyılın ikinci yarısında gelişmiştir. Yatırımcılar ve devletler arasındaki uyuşmazlıkları çözmek için kullanılan en yaygın tahkim kuralları, 1965 yılında Washington Konvansiyonu ile kurulan Uluslararası Yatırım Anlaşmazlıklarının Çözüm Merkezi (ICSID-The International Centre for the Settlement of Investment Disputes) tarafından oluşturulmuştur.
Devletlere kendi tahkim kanunlarını oluştururken yol gösterici olacak 1985 tarihli UNCITRAL Model Kanunu (2006 yılında revize edilmiştir) Uluslararası ticari tahkimin yeknesaklaştırılması ve böylece uluslararası ticaretin yaygınlaştırılması amacıyla yayınlanmıştır.
Ek olarak bir çok ülkede , Milletlerarası Ticaret Odası, Uluslararası Tahkim Mahkemesi (ICC-The International Court of Arbitration of the International Chamber of Commerce) gibi tahkim merkezleri, tahkim yargılamaları için çok çeşitli tahkim kuralları ve profesyonel idari hizmetler sunmaktadır. Hakem kararlarının tanınması ve tenfizi, 160’tan fazla Devlet tarafından onaylanan 1958 New York Konvansiyonu ve ICSID Sözleşmesi ile uluslararası düzeyde geniş çapta güvence altına alınmıştır.
Türkiye’de de İstanbul Tahkim Merkezi (ISTAC) ve İstanbul Ticaret Odası Tahkim ve Arabuluculuk Merkezi (İTOTAM) ve Enerji Uyuşmazlıkları Tahkim Merkezi (EDAC) gibi tahkim kuralları yayınlayarak ve ulusal ve uluslararası manada tahkim yargılaması faaliyetleri gösteren tahkim merkezleri bulmaktadır.
- Lex Arbitri (Tahkim Yeri Hukuku) - 01/11/2023
- Tahkim Anlaşmasının Geçerliliğine Uygulanacak Hukuk - 27/10/2023
- Usule ve Esasa Uygulanacak Hukuk - 27/10/2023
