Profil Oluştur
Profil Oluştur

Tahkim Sözlüğü

Tahkim Sözlüğü

A

Kâr amacı gütmeyen bir kuruluş olan Amerikan Tahkim Derneği (American Arbitration Association) tahkim, arabuluculuk ve alternatif uyuşmazlık çözüm yollarına ilişkin hizmet sağlamaktadır. 

Acil durum hakemi, hakemlerin göreve başlamasının beklenemeyeceği kadar acil durumların varlığı halinde taraflara ihtiyaç duydukları geçici hukuki korumayı sağlamak için hem ad hoc tahkimde hem de kurumsal tahkimde görevlendirilebilen ön hakemdir.

Açılış konuşması (opening statement) duruşmanın başlangıcında davalı ve davacının sözlü olarak kendilerini ifade ettikleri konuşmaya denir.        

Kurumsal bir tahkim merkezine tabi olmadan yürütülen tahkim söz konusu olduğunda bu tahkim ad hoc tahkim olarak nitelendirilir.

Uyuşmazlığın devlet mahkemeleri dışında çözümlenmesine yönelik arabuluculuk, uzlaştırma gibi çözüm yollarıdır.

Klasik Redfern Tablosundan ilham alarak hazırlanan Armesto Tablosu (Armesto Schedule), Juan Fernández-Armesto tarafından hazırlanmış olup tahkimde belge ibraz taleplerinde kullanılan bir yöntemdir. 

Tarafların anlaşması ile veya somut olayla ilgili tahkim kuralları gereğince hakemlerin atanmasında görevlendirilen kurum ya da kişidir.

B

Belge ibrazı talebi (document production request), bir tarafın elinde bulundurduğu diğer taraf lehine delil teşkil eden belgelerin dosyaya ibrazının talep edilmesidir. 

C

Spor Tahkim Mahkemesi (Court of Arbitration for Sport), Uluslararası Olimpiyat Komitesi tarafından 1984 yılında kurulan, merkezi İsviçre’nin Lozan şehrinde bulunan, spor hukuku ile ilgili uyuşmazlıkların çözümünde görevli uluslararası bağımsız bir kuruluştur.

Afrika Ekonomi Hukukunun Uyumlaştırılması Örgütü’nün (“OHADA” Organization for the Harmonization of Business Law in Africa) 1998 yılında kurulan Ortak Adalet ve Tahkim Mahkemesidir  (The Common Court of Justice and Arbitration).

Çin Milletlerarası İktisadi ve Ticari Tahkim Komisyonu (“CIETAC” China International Economic and Trade Arbitration Commission), CIETAC Tahkim Kuralları kapsamındaki tahkim süreçlerini yürütmekte olup 1956 yılında kurulmuş Beijing merkezli bir kurumsal tahkim merkezidir.

D

Dava yönetim toplantısı (case management conference), hakemlerin uyuşmazlığın temel meselelerini  önceden tespit etmesine olanak sağlayan genellikle usule ilişkin konuların görüşüldüğü, usuli zaman çizelgesinin içeriğinin belirlendiği taraflar ve hakemlerin katılımı ile gerçekleştirilen toplantıdır.

Duruşma öncesi toplantı (pre-hearing conference), duruşma düzeni ve organizasyonu ile ilgili konuların görüşüldüğü taraflar ve hakemlerin katılımı ile gerçekleşen bir toplantıdır.

Duruşma sonrası beyan dilekçesi (post-hearing brief) içeriği değişkenlik göstermekle birlikte genellikle duruşmada gündeme gelen konularla ilgili duruşmadan sonra tahkikat kapanmadan önce taraflarca ayrı ayrı sunulan dilekçedir.      

Hakemlerin dostane aracılık (amiable compositeur) yetkisiyle donatılmış olması hakemlerin, taraflar arasındaki akdi ilişki ve normlar yerine menfaat dengesini gözeterek uzlaştırmacı bir yöntem izleyerek uyuşmazlığın karara bağlayabilmesidir. Hakkaniyet ve nefaset kuralları ile oldukça benzer olan dostane aracılığın farklı bir anlam taşıyıp taşımadığı doktrinde tartışmalıdır.

E

2020 yılında kurulan, merkezi Ankara’da bulunan EDAC (Energy Disputes Arbitration Center), enerji ve altyapı hukukuna ilişkin hukuki uyuşmazlıkların kurumsal olarak çözülmesi amacıyla kurulmuş, tarafsız ve bağımsız bir  kurumsal tahkim  merkezidir.

1994 tarihinde imzalanan ve 1998 yılında yürürlüğe giren Enerji Şartı Anlaşması (Energy Charter Treaty), enerji alanında uzun vadeli uluslararası iş birliğini teşvik etmek amacıyla hukuki bir çerçeve oluşturan çok taraflı bir yatırım anlaşmasıdır. Enerji Şartı Anlaşması taraf olan devletleri, diğer taraf devletlerin yatırımcıları için istikrarlı, adil, elverişli ve şeffaf koşulları teşvik etmek ve oluşturmakla yükümlü kılmaktadır. 

Hakem kararının devlet mahkemeleri tarafından denetlenmesinde esasa girilmesi yasağını (revision au fond) ifade eder.

F

1968 yılında kurulan yağlı tohum ve bitkisel yağ ticareti gibi uluslararası ticaret alanında faaliyet gösteren bir federasyon olan  Uluslararası Yağlı Tohumlar ve Bitkisel Yağlar Federasyonu (“FOSFA” Federation of Oils Seeds & Fats Association International) bünyesinde yürütülen sektörel bir tahkimdir.

G

1878 yılında kurulan uluslararası  tahıl ve yem ticareti alanında faaliyet gösteren bir dernek olan  Tahıl ve Yem Ticareti Derneği  (“GAFTA” The Grain & Feed Trade Association) bünyesinde yürütülen sektörel bir tahkimdir.

Görev belgesi (terms of reference) içeriği yasal düzenlemelere ve tahkim kurallarına göre değişiklik gösterebilen, hakem atanması veya hakem kurulunun  oluşması sonrasında hazırlanan taraf bilgileri, tarafların iddiaları ve uyuşmazlığın kapsamı gibi taraflara, hakemlere, uyuşmazlığa ilişkin belirli bilgilerin yer aldığı hakemlerce hazırlanan ve hakemlerle tarafların imzalarını içeren belgedir.   

H

Hakkaniyet ve nefaset kuralları ex æquo et bono terimi ile ifade edilir. Bu kurallar gereğince hakemler, taraflarca açıkça yetkili kılınmış olması kaydıyla hakkaniyet ve nefaset kurallarına göre karar verebilirler.

Tahkimde uyuşmazlığı çözmek üzere görevlendirilen kişiye hakem denir.

Hakemlerin sayısının birden fazla olması halinde hakemler birlikte hakem kurulu olarak nitelendirilir.

Hakemler tarafından uyuşmazlığın tamamı veya bir kısmına ilişkin olarak verilen nihai ve bağlayıcı karara hakem kararı denir. 

Hong Kong Milletlerarası Tahkim Merkezi (“HKIAC” Hong Kong International Arbitration Centre) tahkim, arabuluculuk ve yargılama prosedürlerini yöneten, 1985 yılında kurulmuş, Hong Kong merkezli bir kurumsal tahkim merkezidir. 

İ

İki devlet arasında kurulan, yabancı ülkede yatırım yapan yatırımcının yatırımlarının korunmasını amaçlayan, yatırımların karşılıklı teşviki ve korunmasına ilişkin düzenlemeler içeren uluslararası anlaşmalardır. 

Uyuşmazlığın devlet mahkemelerince veya tahkim ile çözümünün zorunlu olmadığı bir durumda tarafların tahkime gitmeye karar vermeleri halinde bu tahkim ihtiyari tahkimdir.

I

Uluslararası Barolar Birliği (“IBA” International Bar Association) 1947’de kurulmuş olup uluslararası hukukçular, barolar ve hukuk topluluklarından oluşan bir barodur. Milletlerarası Tahkimde Delil İkamesi Hakkında IBA Kuralları ile Milletlerarası Tahkimde Menfaat Çatışmasına İlişkin IBA Kılavuz İlkeleri gibi tahkime ilişkin konulara yönelik bir dizi kılavuz ve kural yayınlamıştır.

Milletlerarası Ticaret Odası (“ICC” International Chamber of Commerce) 1919 yılında kurulan merkezi Paris’te bulunan uluslararası kuruluştur. ICC Milletlerarası Tahkim Mahkemesi, ICC bünyesinde bulunan bir kurumsal tahkim merkezidir.

ICSID (International Centre for Settlement of Investment Disputes) Dünya Bankası’nın girişimiyle 1966 yılında “Devletler ve Diğer Devletlerin Uyrukları arasındaki Yatırım Uyuşmazlıklarının Çözümü için Sözleşme” esasları çerçevesinde kurulmuş uluslararası bir kurumdur. ICSID’de  taraf devletler ile taraf devlet vatandaşı yabancı yatırımcılar arasındaki yatırım uyuşmazlıkları çözümlenir.

İstanbul Tahkim Merkezi, 20 Kasım 2014 tarihli ve 6570 sayılı İstanbul Tahkim Merkezi Kanunu ile kurulmuş olup taraflar arasındaki uyuşmazlıkların çözümü amacıyla tahkim ve arabuluculuk hizmeti sunan, bağımsız, tarafsız ve özerk bir kurumsal tahkim merkezidir.

İstanbul Ticaret Odası Tahkim ve Arabuluculuk Merkezi, İstanbul Ticaret Odası bünyesinde kurulu, taraflar arasındaki uyuşmazlıkların çözümünde tahkim ve arabuluculuk hizmeti sunan kurumsal tahkim merkezidir.

K

Kapanış konuşması (closing argument ) duruşmanın sonunda davalı ve davacının sözlü olarak kendilerini ifade ettikleri konuşmaya denir.

Kurumsal tahkim (Institutional arbitration) bir kurumsal tahkim merkezinin tahkim kuralları uyarınca ilgili tahkim merkezi organizasyonu içerisinde yürütülen tahkim türüdür. 

Kompetenz-Kompetenz ilkesi, hakemlerin tahkim yargılamasına dair kendi yetkileri hakkında kendilerinin karar verebilmesini ifade eden bir ilkedir.

L

LCIA (The London Court of International Arbitration) , kendine özgü LCIA Tahkim kuralları çerçevesinde tahkim yargılamasını yöneten Londra merkezli uluslararası kurumsal tahkim merkezlerinden biridir.

Tahkim usulüne uygulanacak hukuktur.

Uyuşmazlığı çözümleyecek devlet mahkemesinin kendi hukukunu ifade eder.

Milletlerarası ticari tahkime özgü bir kavram olan Lex Mercatoria’nın kapsamı tam olarak belli olmamakla birlikte, hukukun genel prensipleri, ticari âdet ve teamüller, milletlerarası ticaretin yeknesak kuralları ve hakem kararlarından oluşan kurallar olarak nitelendirilebilmektedir.

M

Bir uyuşmazlık çözüm yöntemi olan med-arb, arabuluculuk ile başlamakta olup tarafların arabuluculuk yoluyla bir anlaşmaya varamamaları halinde uyuşmazlık tahkim yoluyla çözümlenmektedir.

IBA tarafından yayımlanan  Milletlerarası Tahkimde Delil İkamesi Hakkında IBA Kuralları (IBA Rules on the Taking of Evidence in International Arbitration) tahkimde delillerin toplanmasına ilişkin kurallar içeren taraflar ve hakemlerce uygulanmasına karar verilebilen yazılı kurallardır.

IBA tarafından yayımlanan Milletlerarası Tahkimde Menfaat Çatışmasına İlişkin IBA Kılavuz İlkeleri (IBA Guidelines on Conflict of Interest), hakemlerin tarafsızlığı ve bağımsızlığı ile ilgili menfaat çatışması konularına ilişkin ilkeleri içeren yazılı metindir. 

Tahkim yabancılık unsuru içermiyorsa milli (iç) tahkimdir.

Tahkim yabancılık unsuru içeriyorsa milletlerarası tahkimdir.

P

PCA (The Permanent Court of Arbitration) 1899 tarihli Uluslararası Uyuşmazlıkların Barışçıl Çözümüne Dair Lahey Sözleşmesi ile devletler arasındaki tahkimi ve diğer uyuşmazlık çözüm yollarını kolaylaştırmak amacıyla kurulmuş olan kendi tahkim kuralları kapsamında tahkim yürüten milletlerarası bir organizasyondur.

Milletlerarası tahkimde delillerin toplanmasına yönelik oluşturulan Prag Delil İkamesi Kuralları (The Prague Rules on Conduct of the Taking of Evidence), IBA  Delil İkamesi Kuralları’na alternatif olarak düzenlenmiş olup, tahkimde delillerin toplanmasına ilişkin kurallar içeren taraflar ve hakemlerce uygulanmasına karar verilebilen yazılı kurallardır.

R

Redfern Tablosu (Redfern Schedule), kendine özgü bir formatı olan, sırasıyla, istenen belgenin ne olduğu, neyi kanıtlamaya yarayacağı, karşı tarafın varsa belge talebine itirazı gibi hususları içeren Alan Redfern tarafından hazırlanan ve belge ibrazı taleplerinde kullanılan bir yöntemdir.

S

Seri tahkim (Fast-track arbitration), genellikle dava değeri düşük uyuşmazlıklar için öngörülmüş olan hızlı, kolaylaştırılmış ve basitleştirilmiş bir usule göre yürütülen tahkim yargılamasıdır. 

SCC (Swedish Chamber of Commerce) bünyesinde kurulan SCC Tahkim Merkezi, SCC Tahkim Merkezi Kuralları çerçevesinde tahkim yargılamalarını yöneten, 1917’de kurulan Stockholm merkezli bir kurumsal tahkim kurumudur.

İsviçre Tahkim Merkezi, ticari tahkim ve arabuluculuk hizmetlerinin sunulduğu bir kurumsal tahkim merkezidir.

SIAC (Singapore International Arbitration Center) Singapur merkezli bir kurumsal tahkim merkezidir.

T

Tahkim, taraflar arasında çıkan uyuşmazlıkların devlet mahkemeleri yerine, hakemler tarafından nihai ve bağlayıcı olarak çözümlendiği bir uyuşmazlık çözüm yöntemidir.

Tahkim anlaşması, taraflarca bir hukuki ilişkiden doğan  veya doğabilecek uyuşmazlıkların  tahkimde çözümleneceğini düzenleyen anlaşmalara denilmektedir. Tahkim anlaşması, asıl sözleşmeye eklenecek bir hükümle tahkim şartı olarak veya tahkime iradesini içeren ayrı bir tahkim sözleşmesi ile kurulabilir.

Tahkim anlaşmasının uyuşmazlığa ilişkin asıl sözleşmenin geçerliliğine bağlı olmamasına tahkim anlaşmasının ayrılabilirliği prensibi veya bağımsızlığı prensibi denir. 

Bir uyuşmazlığın tahkim yoluyla çözümlenebilmesi için tahkime elverişli olması gerekir. Hangi tür uyuşmazlıkların tahkim yoluyla çözümlenebileceği tahkime elverişlilik kapsamında değerlendirilir.                      

Taraflar arasında geçerli bir tahkim anlaşması olmasına rağmen, taraflardan birinin tahkim yerine mahkemede dava açması durumunda, davalı tarafından  uyuşmazlığın tahkim yolu ile çözümlenmesi gerektiğine dair bir itirazdır.

Hakem sayısının tek olduğu hallerde tahkimi yönetecek hakeme tek hakem denir.

Türk şirketleri ile yabancı şirketler veya yabancı şirketlerin kendi arasındaki ticari, ekonomik  ve sınai alanda doğan uyuşmazlıkların tahkim yoluyla çözümlenmesi için Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği ile Odalar ve Borsalar Kanununun  m.56/ (t) bendi uyarınca çıkarılan Tüzük ile kurulan kurumsal tahkim merkezidir.

U

Birleşmiş Milletler Milletlerarası Ticaret Hukuku Komisyonu (The United Nations Commission on International Trade Law) tarafından geliştirilen ve yayınlanan tahkim usulüne ilişkin kurallar bütünüdür. ICC veya VIAC gibi kurumsal tahkim kurumlarının aksine, UNCITRAL tahkim yargılaması yürütmemektedir.

UNCITRAL Milletlerarası Ticari Tahkime İlişkin Model Kanun (UNCITRAL Model Law on International Commercial Arbitration) devletlerin tahkim usulüne ilişkin kanunlarını milletlerarası ticari tahkimin özelliklerine ve ihtiyaçlarına gereken önemi verecek şekilde revize edilmesi ve modernleştirmesi için tasarlanmış kurallardır.  

Tarafların görüşleri alınarak tek hakem veya hakem kurulu tarafından düzenlenen, usule ilişkin bazı meselelerin gerçekleşeceği tarihlerin yer aldığı belgedir.

V

Avusturya Federal Ticaret Odası Milletlerarası Tahkim Merkezi (Viyana Uluslararası Tahkim Merkezi veya “VIAC”), VIAC Tahkim Kurallarına göre (“Viyana Kuralları”) tahkim yargılamasını yöneten, Viyana  merkezli, kurumsal tahkim merkezidir.        

Y

10 Haziran 1958’de New York’ta kabul edilen Yabancı Hakem Kararlarının Tanınması ve Tenfizi Hakkındaki New York Sözleşmesi (The Convention on the Recognition and Enforcement of Foreign Arbitral Awards) yabancı hakem kararlarının tanınması ve tenfizini düzenleyen milletlerarası anlaşmadır.

Z

Taraflar arasında doğabilecek bir uyuşmazlıkta, tarafların tahkim sözleşmesi yapmamasına rağmen kanun gereği söz konusu uyuşmazlığın hakem veya hakemler tarafından  çözümlenmesine zorunlu tahkim denir. Örneğin, 6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu ve 6502 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanunun ilgili maddeleri Türk mevzuatında yer alan zorunlu tahkim örnekleridir.

W

WIPO Tahkim ve Arabuluculuk Merkezi nezdinde, patent, marka, know-how, yazılım lisansı sözleşmeleri fikri ve sınai mülkiyet haklarına ilişkin uyuşmazlıkların tahkim ve arabuluculuk yolu ile çözümlenmesi amacıyla yayımlanan usul kurallarıdır.

Tahkimde usule ilişkin kuralların belirlendiği tek hakem veya hakem kurulu tarafından verilen ilk ara karardır.